اینترنت ، از تازه ترین دستاورد های بشر و آخرین عضو خانواده تکنولوژی است که حدود چهل سال است قدم به زندگی انسان گذاشته ، و در عرصه های مختلف نقش آفرینی می کند. دنیای اینترنت ، دنیایی مجازی است که با دنیای واقعی پیرامون ما تفاوت های دارد . در جهان مجازی ، انسان با سرزمینی بدون مرز متوجه می گردد که فرهنگ های مختلف تشکیل شده است .

انسان با بهره جستن از اینترنت از فراسوی مرزها با فرهنگ های گوناگون آشنا می شود .

با توجه به این که اینترنت ابزاری وارداتی است ، به رغم چنبه های سود مند فراوان ، می تواند بسیار آسیب زا نیز باشد . این آسیب زایی گروه های سنی خاصی را تهدید می کند که از اینترنت بیشتر استفاده می کنند . بنابراین ، قشر نوجوان در معرض تهدیدات جدی قرار دارد ، زیرا کودکان تا قبل از بلوغ از انگیزه های قوی جنسی بر خوردار نیستند و در جوانی هم ، رشد عقلانی بهتر می تواند بر غرایز مهار بزند ، حال آن که در دوره نوجوانی ، هم انگیزه های جنسی قوی ترند و هم غلبه هیجانات و احساسات به گونه ای است که گاه عقل را تحا مهمیز خود قرار می دهد . از این رو مشاهده فیلم های تحریک کننده ، انگیزه های جنسی نوجوانان را قوتی بیش تر می بخشد و تماشای فیلم های جنایی و خشونت بار ، هیجانات و احساسات نوجوانان را تشدید می کند .

بدین ترتیب ، یکی از وسائلی که امروزه در فضای خانه مشکل آفرینی و حتی روابط والدین و فرزند نوجوان را تحت الشعاع خود قرار می دهد ، بهره گیری نامناسب از فناوری اطلاعات در خانواده است که علاوه بر همه موارد گفته شده ، گاه زمینه ضعف تحصیلی یا افت تحصیلی را فراهم می نماید و در مواقعی نیز موجی اصطکاک بین والدین و فرزندان می شود . لذا در این مقاله ، ابتدا به بحث درباره آ؛سیب هایی می پردازیم که نوجوانان استفاده کننده از اینترنت را تهدید می کند و سپس به راه کارهای پیشگیری از آن اشاره می کنیم.

 علل گرایش نوجوانان به اینترنت

علل جذب و گرایش نوجوانان به اینترنت را می توان به شرح زیر بیان کرد:

1- قابليت هاي جذاب اینترنت : ویژگی های جذاب اینترنت برای نوجوانان عبارتند از :

الف ) وب سایت ها : که مجموعه ای از اطلاعات ، سرگرمی و تعامل در یک مکان منحصر به فرد را در اختیار کاربران قرار می دهد.

ب ) موتور های جست و جو : موتور های جست و جو از منابع وب اند که می توانم از آن ها برای جست و جو درباره تمامی مسائل و موضوعات مورد نظر استفاده کرد .

ج ) گپ خانه ها : سایت های خاصی اند که اجازه می دهند نوجوانان و جوانان مکالمه های آنی داشته باشند . اتاق های گفت و گو ، معمولا بر حسب موضوع یا هدف گفت و گو کننده تقسیم شده اند .

د ) ارسال پیام های آنی : نرم افزار هایی که به طور عمده نوجوانان را آن برای ارسال پیام های آنی به کسانی که دارای همان نرم افزارند ، استفاده می کنند .

ه ) صفحه های اطلاعات : نرم افزاری است که اجازه می دهد نوجوانان سوال ها و اطلاعات خود را با موضوع های خاص ارسال کنند .

و ) پست الکترونیکی : نرم افزاری است که توسط آن می توان پیغام های خود را به نشانی های مشخص فرستاد و یا دریافت کرد.

ز ) وب لاگ ها : وب سایت خاصی است که فرد می تواند افکار ، احساسات و کارهای خود را در آن به رشته تحریر درآورد و از آن نگه داری کند.

2- پر کردن اوقات فراغت : یکی از علل مصرف بالای اینترنت در میان نوجوانان و جوانان ، پر کردن اوقات فراغت است ؛ زیرا امکانات ورزشی یا تفریحی به اندازه کافی در اختیار آنان قرار ندارد . اکثر خانواده ها نیز از این امر استقبال می کنند که نوجوانان در خانه و در کنار آن ها با یک کامپیوتر و اشغال خط تلفن سرگرم باشند ، غافل از این که در صورت استفاده نامناسب از اینترنت ، آثار منفی و مخرب آن به مراتب بیش تر از بسیاری از سرگرمی های دیگر است . .

3- فرار از خود و ناکامی های زندگی : اینترنت برای بسیاری از نوجوانان و جوانان پناه گاهی است که از مشکلات ، دردها و رنج های خود به آن روی می آورند و به عنوان یک مامن و ابزار سرگرم کننده به آن نگاه می کنند.

4-عدم شکل گیری هویت مطلوب در نوجوانان ، وجود شکاف های اجتماعی ، شکاف بین نسل ها و نیز از هم پاشیدگی تعاملات بین والدین و فرزندان ، از دیگر علل گرایش نوجوانان به استفاده از اینترنت می تواند باشد.

آسيب های ناشی از اینترنت

نوجوانان با توجه به بی تجربگی و کم تجربگی ، که پیاژه به آن اشاره می کند ، و نیز ویژگی های خاص دوره نوجوانی ، به شدت در معرض آثار منفی و مخرب اینترنت قرار دارند . این آثار سلامت جسمی و روانی آنان را مورد تهدید قرار می دهد . در این قسمت به بررسی برخی از آسیب های ناشی از اینترنت می پردازيم.

1- افترا و آزار و اذیت :

در این حالت ، رمز پست الکترونیکی برخی از افراد فاش می شود و با استفاده از پست الکترونیکی آنان موجود است فرستاده می شود که گاه محتوای آن ها توهین آمیز بوده ، به تیرگی روابط فرد مورد نظر با دیگران منجر می شود . در این خصوص ، بحث تلفیق تصویر برخی از افراد با تصویر های مستهجن و فرستادن آن ها برای دوستان و آشنایان نیز مطرح می شود . در این جا ، افراد ممکن است مورد تهدید یا توهین توسط اشخاص ناشناس هم قرار گیرند . از این نکته نباید غفلت کرد که چه بسا آزار و تهدید کامپیوتری ، مثل مزاحمت جسمی ، ممکن است مقدمه رفتار جدی تری باشد که خود می تواند زمینه بروز خشونت های فیزیکی تلقی شود.

2- کلاه برداری :

یکی از جرم های سنتی که از طریق سیستم ها و شبکه های رایانه ای و اینترنت به طور مکرر به وقوع می پیوندد ، کلاه برداری است . از مصادیق بارز آن که در چند سال گذشته در ایران بسیار مشاهده شده است ، موسسه هایی از قبیل گلدکوئست و شرکت های هرمی است که بخش اعظم فعالیت هایشان از طریق اینترنت صورت می گیرد . این گونه موسسات در واقع پول مردم را جمع کرده ، به خارج از کشور می فرستند که نظام قضایی و پلیس با آن ها برخورد می کنند . البته گه گاه مبالغی به برخی از اعضا پرداخت می شود تا آن ها بتوانند مبلغ فعالیت هایی باشند که دیگران در برون از مرز ها از آن منتفع می شود.

3- انتشار تصاویر مستهجن و صحنه های فجیح :

یکی از آسیب های روانی – اجتماعی اینترنت ، نمایش تصاویر غیر اخلاقی است که از این طریق در معرض دید نوجوانان ما قرار می گیرد و نتیجه ای جز افسردگی و فشار های روحی و روانی برای افراد ندارد . علاوه بر تصاویر مبتذل و مستهجن ، باید به تصاویری که از حوادث ناگوار یا صحنه های فجیح در معرض مشاهده کاربران اینترنت واقع می شود نیز اشاره کرد . تماشای این تصاویر خشونت بار تهدیدی بزرگ برای سلامت روانی نوجوانان و جوانان ماست و موجبات بروز رفتار های خشونت گرایانه را در آن ها پدید می آورد . در کنار این تصاویر ، باید به مطالب و نوشته هایی درباره مسائل جنسی اشاره کرد که بعضا نادرست و غیر عملی بوده ، اطلاعاتی اختیار نوجوانان قرار می دهد که منجر به آسیب های جسمی و روانی و انحرافات جنسی و اخلاقی می شود.

4- پخش ویروس :

ویروس های موجود در اینترنت که توسط افراد مجرم ساخته می شود ، می توانند میلیون ها کامپیوتر را از کار بیندازند و میلیون ها تومان ضرر برسانند . یکی از مشهور ترین ویروس ها ( LOVE BUG بوده است که توانست میلیون ها کامپیوتر را در سراسر جهان از کار بیندازد . خسارت این ویروس حدود 10 میلیار د دلار تخمین زده شد.

5- اعتیاد اینترنت :

عادت به کاربری مفرط اینترنت یا اعتیاد اینترنتی ، از جمله مواردی است که بسیاری از کاربران را اسیر خود می سازد جذابیت های خاص اینترنت باعث می شود که نوجوانان و جوانان مجذوب آن شده ، ساعت ها وقت خود را در مقابل کامپیتر سپری کنند . این مسئله باعث می شود که نوجوانان از سایر فعالیت های اجتماعی باز بمانند . یافته های پژوهشی حکایت از آن دارد که هر چه ضریب هوش عاطفی کاربران پایین تر باشد ، میزان ابتلای آنان به اعتیاد اینترنتی بیشتر است . از معمول ترین نشانه های تشخیص اعتیاد به اینترنت می توان به افت تحصیلی شدید ، کاهش وزن به علت از بین رفتن نظام تغذیه ای بدن ، بالا رفتن دامنه تنش های عصبی ، کاهش فعالیت های اجتماعی ، کم شدن میزان معاشرت با اشخاص و گروه های بزرگ تر ، قانون گریزی ، پرخاشگری ، ابتلا به سردرد های عصبی و نظایر این ها اشاره کرد . به طور کلی می توان گفت که استفاده مفرط از اینترنت ، گاه نشانه اختلال شخصیت است.

6- ایجاد روابط ناسالم :

اتاق های گفت و گو (Chat Rooms)

در اینترنت ، توسط نوجوانان مورد استفاده فراوان قرار می گیرد . این اتاق ها می توانند محل هایی مناسب برای ملاقات یا گفت و گو با دیگر کودکان و نوجوانان ، معلمین و سایر افراد مطلع در سراسر جهان باشند . اما سوء استفاده های بسیار توسط افراد شیاد از این اتاق ها صورت می گیرد که از جمله آن ها می توان به استفاده از اطلاعات دیگران ، به دام انداختن نوجوانان و سوء استفاده از آن ها از طریق برقراری ارتباط با آنان و گذاشتن قرار ملاقات و نظایر این ها اشاره کرد . از موارد دیگر ، دوست یابی های کاذب میان دختران و پسران نوجوان است . این روابط در ابتدا در فضای جزئی و سطحی بوده ، از عمق برخوردار نیست . این نوع ارتباطات در آغاز فاقد مشخصه هایی مانند مجاور مادی ، تماس منظم ، اثر گذاری عمیق و تبادل اطلاعات درباره بافت اجتماعی است ، اما می تواند به تدریج عمق بیشتری یافته ، به طور موثر نقش آفرین باشد و به زمینه سازی ملاقات ها و مجاورت های مادی منتهی شود و موجبات لغزش ها و انحرافات جدی تر را فراهم کند . این امر گاه در میان برخی افراد متاهل نیز دیده می شود ، به نحوی که به دوام خانواده و ادامه حیات آن نیز لطمه های جدی می زند و گاه خانواده را تا مرز طلاق بیش می برد.

7- توهین و ترویج عقاید نادرست و غیر اخلاقی :

همان گونه که ممکن است مطالب بسیار مفیدی از اینترنت دریافت کنیم ، محتمل است بسیاری از مطالب غیر اخلاقی و توهین آمیز نسبت به مقدسات و عقاید دینی و فرهنگی را نیز در اینترنت مشاهده نماییم . در این صورت اگر کاربر از استحکام عقیدتی برخوردار نباشد ممکن است دچار شبهات شده ، دستخوش تزلزل در باور های دینی گردد . در برخی موارد ، خطر ناشی از پذیرش اطلاعات نادرستو غیر اخلاقی موجود در اینترنت ، ممکن است بسیار زیان بار تر از تصاویر مسته